تاريخچه استان هرمزگان و جاذبه هاي تاريخي اين استان...
تاريخچه استان هرمزگان تاريخ اين منطقه و زندگي مردمان ساكن در آن در واقع بخشي از تاريخ خليج فارس بوده و با آن پيوندي ناگسستني يافته است.
پيش
رفتگي اقيانوس هند كه امواج آن بر كناره هاي استان هاي سيستان و بلوچستان،
هرمزگان، بوشهر و خوزستان بوسه مي زند از زمان هخامنشيان به نام خليج فارس
خوانده مي شده است. نزديكي خليج فارس به پايتخت دولت هخامنشي باعث توجه
آنها به اين محدوده نيلگون شده و تسلط بر آن را در جهت حراست از كيان خود
ضروري مي دانستند. از اينرو برخي از مورخان بر اين باورند كه بندرعباس در
دوره هخامنشي وجود داشته و داراي اهميت بوده است. اين عنايت تا سلسله هاي
بعدي نيز استمرار يافته به طوريكه طبق اسناد موجود تاريخي در دوران داريوش
هخامنشي و انوشيروان ساساني كشتي هاي تجاري از خليج فارس و بنادر آن
استفاده كرده و تا مرزهاي سبلان و حتي چين را در مي نورديدند.بندرلنگه نيز
در دوره هخامنشي از بنادر مهم تجاري خليج فارس بوده كه به دلايل تاريخي
دستخوش سير قهقرايي مي گردد تا مجددا در قرون اخير اين بندر همراه با بندر
كنگ كه در 5 كيلومتري آن قرار دارد داراي اهميت تجاري مي شود. اين بنادر
در دوران سلسله هاي زنديه و قاجاريه، مركز تجارت مرواريد بوده و از رونق
اقتصادي شايان توجهي برخوردار مي شوند، به نحوي كه بندركنگ در دوره قاجار
به عروس بنادر اشتهار مي يابد.جهانگردان عرب و اروپايي در سفرنامه هاي خود
از رونق تجارت بازارهاي بزرگ و نظافت كوي و برزن شهرها سخن گفته اند.
برطبق اين سفرنامه ها در هرمز قديم كوچه ها را با حصير و حتي در بعضي نقاط
با قالي فرش مي كرده و براي جلوگيري از گرماي آفتاب پرده هاي كتاني زيبا
بر پنجره ها مي آويختند. صدور انواع كالاهاي تجارتي مانند نيشكر، نيل،
مرواريد و فرآورده هاي كشاورزي و دامي از هرمز به داخل ايران و هند و
اروپا خود نشان از آباداني اين شهر مي دهد. گفته شده كه براي تيمور لنگ
گوركاني بهترين انواع لولو و مرواريد را از هرمز به ارمغان مي آوردند.
بعضي از آثار تاريخي به جا مانده در استان كه هر كدام مربوط به دوره اي از
تاريخ ديرپا و پرفراز و نشيب اين خطه است منعكس كننده قدمت، ديرنگي و
شكوفايي تمدن آن است.هر چند بيشتر آثار باستاني استان مربوط به دوران
صفويه و بعد از آن است و اكثر بناهاي قديمي دستخوش تطاول طبيعت شده و يا
با هجوم و تاراج اقوام تجاوزگر از ميان رفته است، ولي بعضي از اين آثار به
جا مانده مانند قلعه فين كه تاريخ بناي آنرا زمان اردشير بابكان مي دانند
و يا خرابه هاي شهر باستاني خربس در قشم كه مربوط به دوره مادها است. اين
حقيقت را كه منطقه هرمزگان نيز از گذشته كانون و پذيراي تمدني كهن بوده،
به اثبات مي رساند.پس از رخداد رنسانس و بويژه انقلاب صنعتي كه نتيجه تبعي
آن رشد كشورهاي اروپايي و گسترش استعمار و تجاوزگري در جهان بود، اقيانوس
هند، خليج فارس و بنادر و جزاير واقع در آن مورد هجوم سوداگري غرب قرار
گرفت. پرتغالي ها نخستين اروپائياني بودند كه اولين كشتي هاي خود را به
فرماندهي واسكودوگاما در سال 1498 ميلادي و ناوگان بعدي را به فرماندهي
البوكرك در سال 1507 ميلادي به خليج فارس اعزام داشتند. در سال 914 هجري
شمسي كه حكومت مركزي ايران ضعيف و دستخوش تفرقه و بي سياستي بود، جزيره
هرمز به تصرف ارتش متجاوز پرتغال درآمده و سيف الدين حاكم جزيره در نبردي
نابرابر شكست خورد و متواري شد. پرتغالي ها بيش از يك قرن بر هرمز، كيش و
بندرعباس مسلط بوده و مقدرات مردم آنرا در دست خود گرفتند. ساير دول
استعمارگر اروپا نيز مانند انگليس و هلند و حتي فرانسه در كسب منافع تجاري
از همتاي پرتغالي خود عقب نمانده و هر يك به نوبه خود سهمي از اين خوان
گسترده مي خواستند تا اينكه سرانجام در سال 1031 هجري قمري شاه عباس صفوي
با استفاده از رقابت موجود بين دول فوق و توسط سردار خود امام قلي خان با
اقدام نظامي به سلطه 117 ساله پرتغاليها خاتمه داد. به پاس اين پيروزي
بندر گمبرون به نام بندرعباس خوانده شد و رونق خود را از آن زمان آغاز
كرد.
از تقسيمات كشوري بيشترين گستره استان هرمزگان تا سال 1345 در محدوده
استان كرمان قرار داشت كه در اين سال به فرمانداري كل تبديل گرديد و سپس
در سال 1346 به استان ساحلي و سرانجام در سال 1355 به استان هرمزگان تغغير
نام پيدا كرد.
استان هرمزگان ترقي و بالندگي خود را كه از چند
دهه قبل شروع شده، پس از انقلاب اسلامي با شتابي مضاعف ادامه داده و مي
رود تا به يكي از استانهاي پيشرفته كشور تبديل شود.
جاذبه هاي تاريخي استان هرمزگان
معبد هندوها
ساختمان اين معبد، در سال 1310 هجري قمري ، در زمان حكومت محمد حسن خان
سعدالملك احداث شده است . اساس ساختمان اين معبد عبارت است از يك اتاق
چهرگوش مياني كه بر روي آن گنبدي قرار گرفته است . سبك معماري اين گنبد را
مقرنس هاي پيرامون آن نه تنها از ديگر گنبدهاي موجود در سواحل خليج فارس ،
بلكه از گنبدهاي سراسر ايران متفاوت مي سازد. طرح اين بنا كاملاٌ از
معماري معابد هندي متاثر است . اين معبد از جمله نشانه هاي معدود تاريخي
بندرعباس است كه توجه هر تازه واردي را به خود جلب مي كند و امروزه در
كنار يكي از يكي از خيابانهاي اصلي شهر قرار دارد.
نيايشگاه ميترا
در پانزده كيلومتري شهر قشم ، در مسير راهي كه به منطقه باستاني جزيره يا خربس و سپس به بندر سوزا منتهي مي شود، يك رشته كوه طولاني وجود دارد كه در دل آن معماري صخره اي شگفتي قرار دارد. ورود به اين فضاي صخره اي از طريق روزنه هاي غار مانندي ممكن است كه تعداد آنها به نه روزن در سه رديف مي رسد. در رديف بالا شش، در حاشيه وسط دو و در پايين يك روزن تعبيه شده است .
درپشت روزنه ها، تالاري به مساحت 25 متر مربع و با ارتفاع 2/70 متر در دل صخره و سنگ حفر شده است . سقف تالار مسطح است . اين تالار محل به جاي آوردن مراسم مذهبي ويژه اي براي بزرگداشت در گذشتگان ، و به احتمال بسيار قوي مركز پرستش ( ايزدمهر ) يا ( ميترا ) بوده است . بررسي اجمالي و جزئيات داخلي آن ، نشانگر احداث در دوره مادها است . اين مجموعه ، از نظر نما سازي ، با معبد يا آرامگاه صخره اي ( كلات خورموج ) در دامنه كوه مند بوشهر شباهت بسيار دارد . هم جواري اين محل با شهر باستاني خربز نشان مي دهد ، در دوره مادها يك تمدن بزرگ پيشرفته در جزيره قشم وجود داشته است.
قلعه پرتغاليهاي جزيره هرمز
اين قلعه كه در ضلع شمالي جزيره هرمز و در ساحل دريا قرار دارد ، مهم ترين قلعه باقي مانده از روزگار تسلط پرتغالي ها بر سواحل و جزاير خليج فارس است . اين قلعه به فرمان آلفونسوآلبركرك دريانورد پرتغالي در سال 1507 ميلادي ، در محلي موسوم به مورنا احداث شد. قلعه به شكل چند ظلعي نامنظم است . ساختمان آن بسيار محكم است و ديوارهايي به قطر 3/5 متر با چند برج به ارتفاع 12متر دارد. تاسيسات قلعه شامل انبارهاي تسليحات ، آب انبار و اتاق هايي با سقف هلالي است . در زمان شاه عباس كه به استعمار پرتغالي ها در ايران خاتمه داده شد، اين قلعه به دست امام قلي خان از سرداران شاه عباس فتح گرديد.
قلعه لشتان
اين قلعه در 6 كيلومتري شرق بندرلنگه قرار گرفته و تاريخ بناي ان سال 904 هجري قمري است . با توجه به تاريخ مذكور، گروهي معتقدند كه ساخت اين بنا به زمان سلطه و قدرت پرتغالي ها بر خليج فارس مربوط است . جمعي نيز عقيده دارند، اين قلعه در عهد هخامنشي احداث شده و بيش از 2000 سال قدمت دارد. در حال حاضر ، بجز حصار بند و اثار مخروبه روي ديوارها ، اثر ديگري از ساختمان قلعه باقي نمانده است . در داخل قلعه لشتان ، چندين قبرستان ، ده ها بركه آب و انبار آذوقه و آثار فراوان ديگري به جاي مانده است .
قلعه هزاره (بي بي مينو )
تنها بناي تاريخي شهر ميناب ، قلعه اي موسوم به قلعه هزاره است . مردم بومي اين قلعه را بي بي مينو مي نامند و معتقدند كه در روزگاران گذشته دو خواهر به نام هاي بي بي مينو و بي بي نازنين اين شهر را بنا كرده اند.گويا در گذشته دو قلعه وجود داشته كه يكي از قلاع ويران شده و تنها قلعه باقي مانده ، به نام قلعه هزاره يا قلعه بي بي مينو شهرت يافته است .اين قلعه تا اواخر دوره قاجار مركز حكومت محلي بود و در اطراف آن ، خندقي كنده شده بود. در آن زمان هميشه صد سرباط مسلح در قلعه مستقر بوده و نگهباني مي داده اند. در حال حاضر، از اين قلعه مخروبه اي باقي مانده است .
پل لاتيدان
پس از اخراج پرتغاليها از ايران، رفته رفته از اهميت بندري جزيره هرمز كاسته شد و بندرعباس جاي ان را گرفت و مهمترين بندر ارتباطي ايران گرديد. پل لاتيدان در مسير كاروان روي لار- بندرعباس ، در جهت گسترش امور بازرگاني احداث شد. اين پل در 50 متري غرب بندرعباس بر روي رودخانه كل (كول ) ايجاد شده و يادگار دوره صفوي است . بر خلاف پلهاي ديگر دوره صفوي كه آجري هستند، اين پل از سنگ بدون شكل ساخته شده و از طويلترين پلهاي ايران است . اين پل داراي صد دهانه بوده است كه در حال حاضر 33 دهانه آن مشهود است كه در ميان آنها چشمه طلاق هايي در دو طبقه تعبيه شده اند. بناي اين پل از عاليترين طرحهاي پل سازي ايران قديم محسوب ميشود.
قلعه پرتغاليهاي جزيره قشم
در انتهاي شمال شرقي جزيره قشم، يك قلعه قديمي و مخروبه وجود دارد . اين قلعه را در سال 1030 هجري قمري (1621ميلادي ) به دستور پادشاه اسپانيا در مسير بندر قشم ساخته اند. اين قلعه در سال 1622 به دست سپاهيان ايران فتح گرديد و تا امروز نيز آثار ديوار خارجي ان باقي مانده است . قلعه مذكور دو حصار و برجهايي در چهر گوش دارد . در پشت حصار بيروني قلعه ، خندقي وجود داشته كه اينك پر شده است . ديوار سازي قلعه با سنگهاي مرجاني و سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج به شكل بناهاي عهد ساساني انجام گرفته است . در ميان خرابه هاي قلعه هنوز هم تعدادي لوله زنگ زده توپ وجود دارد . چهار لوله از اين لوله ها را در اطراف در ورودي پاسگاههاي قديمي شهر قشم و لافت نصب كرده اند و چند لوله توپ ديگرنيز به بندر لنگه حمل شده است .
در پانزده كيلومتري شهر قشم ، در مسير راهي كه به منطقه باستاني جزيره يا خربس و سپس به بندر سوزا منتهي مي شود، يك رشته كوه طولاني وجود دارد كه در دل آن معماري صخره اي شگفتي قرار دارد. ورود به اين فضاي صخره اي از طريق روزنه هاي غار مانندي ممكن است كه تعداد آنها به نه روزن در سه رديف مي رسد. در رديف بالا شش، در حاشيه وسط دو و در پايين يك روزن تعبيه شده است .
درپشت روزنه ها، تالاري به مساحت 25 متر مربع و با ارتفاع 2/70 متر در دل صخره و سنگ حفر شده است . سقف تالار مسطح است . اين تالار محل به جاي آوردن مراسم مذهبي ويژه اي براي بزرگداشت در گذشتگان ، و به احتمال بسيار قوي مركز پرستش ( ايزدمهر ) يا ( ميترا ) بوده است . بررسي اجمالي و جزئيات داخلي آن ، نشانگر احداث در دوره مادها است . اين مجموعه ، از نظر نما سازي ، با معبد يا آرامگاه صخره اي ( كلات خورموج ) در دامنه كوه مند بوشهر شباهت بسيار دارد . هم جواري اين محل با شهر باستاني خربز نشان مي دهد ، در دوره مادها يك تمدن بزرگ پيشرفته در جزيره قشم وجود داشته است.
قلعه پرتغاليهاي جزيره هرمز
اين قلعه كه در ضلع شمالي جزيره هرمز و در ساحل دريا قرار دارد ، مهم ترين قلعه باقي مانده از روزگار تسلط پرتغالي ها بر سواحل و جزاير خليج فارس است . اين قلعه به فرمان آلفونسوآلبركرك دريانورد پرتغالي در سال 1507 ميلادي ، در محلي موسوم به مورنا احداث شد. قلعه به شكل چند ظلعي نامنظم است . ساختمان آن بسيار محكم است و ديوارهايي به قطر 3/5 متر با چند برج به ارتفاع 12متر دارد. تاسيسات قلعه شامل انبارهاي تسليحات ، آب انبار و اتاق هايي با سقف هلالي است . در زمان شاه عباس كه به استعمار پرتغالي ها در ايران خاتمه داده شد، اين قلعه به دست امام قلي خان از سرداران شاه عباس فتح گرديد.
قلعه لشتان
اين قلعه در 6 كيلومتري شرق بندرلنگه قرار گرفته و تاريخ بناي ان سال 904 هجري قمري است . با توجه به تاريخ مذكور، گروهي معتقدند كه ساخت اين بنا به زمان سلطه و قدرت پرتغالي ها بر خليج فارس مربوط است . جمعي نيز عقيده دارند، اين قلعه در عهد هخامنشي احداث شده و بيش از 2000 سال قدمت دارد. در حال حاضر ، بجز حصار بند و اثار مخروبه روي ديوارها ، اثر ديگري از ساختمان قلعه باقي نمانده است . در داخل قلعه لشتان ، چندين قبرستان ، ده ها بركه آب و انبار آذوقه و آثار فراوان ديگري به جاي مانده است .
قلعه هزاره (بي بي مينو )
تنها بناي تاريخي شهر ميناب ، قلعه اي موسوم به قلعه هزاره است . مردم بومي اين قلعه را بي بي مينو مي نامند و معتقدند كه در روزگاران گذشته دو خواهر به نام هاي بي بي مينو و بي بي نازنين اين شهر را بنا كرده اند.گويا در گذشته دو قلعه وجود داشته كه يكي از قلاع ويران شده و تنها قلعه باقي مانده ، به نام قلعه هزاره يا قلعه بي بي مينو شهرت يافته است .اين قلعه تا اواخر دوره قاجار مركز حكومت محلي بود و در اطراف آن ، خندقي كنده شده بود. در آن زمان هميشه صد سرباط مسلح در قلعه مستقر بوده و نگهباني مي داده اند. در حال حاضر، از اين قلعه مخروبه اي باقي مانده است .
پل لاتيدان
پس از اخراج پرتغاليها از ايران، رفته رفته از اهميت بندري جزيره هرمز كاسته شد و بندرعباس جاي ان را گرفت و مهمترين بندر ارتباطي ايران گرديد. پل لاتيدان در مسير كاروان روي لار- بندرعباس ، در جهت گسترش امور بازرگاني احداث شد. اين پل در 50 متري غرب بندرعباس بر روي رودخانه كل (كول ) ايجاد شده و يادگار دوره صفوي است . بر خلاف پلهاي ديگر دوره صفوي كه آجري هستند، اين پل از سنگ بدون شكل ساخته شده و از طويلترين پلهاي ايران است . اين پل داراي صد دهانه بوده است كه در حال حاضر 33 دهانه آن مشهود است كه در ميان آنها چشمه طلاق هايي در دو طبقه تعبيه شده اند. بناي اين پل از عاليترين طرحهاي پل سازي ايران قديم محسوب ميشود.
قلعه پرتغاليهاي جزيره قشم
در انتهاي شمال شرقي جزيره قشم، يك قلعه قديمي و مخروبه وجود دارد . اين قلعه را در سال 1030 هجري قمري (1621ميلادي ) به دستور پادشاه اسپانيا در مسير بندر قشم ساخته اند. اين قلعه در سال 1622 به دست سپاهيان ايران فتح گرديد و تا امروز نيز آثار ديوار خارجي ان باقي مانده است . قلعه مذكور دو حصار و برجهايي در چهر گوش دارد . در پشت حصار بيروني قلعه ، خندقي وجود داشته كه اينك پر شده است . ديوار سازي قلعه با سنگهاي مرجاني و سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج به شكل بناهاي عهد ساساني انجام گرفته است . در ميان خرابه هاي قلعه هنوز هم تعدادي لوله زنگ زده توپ وجود دارد . چهار لوله از اين لوله ها را در اطراف در ورودي پاسگاههاي قديمي شهر قشم و لافت نصب كرده اند و چند لوله توپ ديگرنيز به بندر لنگه حمل شده است .
